ΑΠΗΧΗΣΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΟΥ ΣΚΡΑ ΣΤΟΥΣ ΚΑΤΟΙΚΟΥΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΑΙΟΝΙΑΣ. ΣΑΒΒΑΤΟ 28 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2018.

ΗΜΕΡΙΔΑ 

«Η Μάχη του Σκρα και το Μακεδονικό Μέτωπο», στο Πολιτιστικό Κέντρο Πολυκάστρου.  

Οργάνωση: Δήμος Παιονίας και το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος», με την υποστήριξη του Παραρτήματος Μακεδονίας του Ιδρύματος. 

7η εισήγηση.

Απήχηση της μάχης του Σκρα στους κατοίκους της περιοχής Παιονίας.

Του Χρήστου Σαμαρά.

Ο Κωνσταντίνος Σαμαράς σήκωσε το κεφάλι του ψηλά. Ο αδυσώπητος ήλιος σάρωνε τους λόφους με τα αμπέλια και το ιδρωμένο του μέτωπο έσταζε πυκνό ιδρώτα στη μακεδονική γη. Κάτι παράξενο συνέβαινε σήμερα. Ως Οδηγός Ανταρτών και χαρακτηρισμένος Οπλίτης την εποχή του Μακεδονικού Αγώνα, λίγα χρόνια νωρίτερα, είχε αποκτήσει μια άλλου είδους διαίσθηση. Μυριζόταν το αίμα στον αέρα και τον ηλεκτρισμό της ατμόσφαιρας από αντιμαχόμενες πλευρές, που αλαλάζοντας, διάχεαν άλλοι τις ανυπόφορες πόνου κραυγές τους και άλλοι τους νικητήριους παιάνες.

Ήταν 17 Μαΐου 1918.  Μια ακόμη χρυσή σελίδα προστίθεται στα ηρωικά κατάστιχα του Έθνους, γραμμένη με άλικα γράμματα από το αίμα των παλληκαριών. Μάχη του Σκρα. Φύσηξε αιγαιοπελαγίτικη αύρα και ευωδίασε κρητική λεβεντιά ανάκατη με υγρασία μακεδονικής γης ποτισμένης με το άγιο αίμα των υπερασπιστών της, ισοπεδώνοντας τους αλαζόνες σφετεριστές με τιτάνια ορμή, ισάξια των συμπολεμιστών τους στο διάβα των αιώνων, που τους καθοδηγούν στο μονοπάτι της δόξας. Το γυμνοβούνι στολίστηκε με πλουμιστές πολύτιμες πούλιες τις ψυχές των παλληκαριών, που εγκαθίδρυσαν εδώ την αιώνια αυτοκρατορία τους, απολαμβάνοντας τις δάφνες που τους απένειμε η γλυκιά πατρίδα.

Στην εφημερίδα «Ελεύθερος Τύπος» αναφέρεται άρθρο του  Γεώργιου Βραχηνού  σε διασκευή το οποίο και αποτυπώθηκε στο αναγνωστικό της
ΣΤ΄ δημοτικού το 1955:

Ἡ ἁμαξοστοιχία ἀνέλαβε τὸν μέγαν ἆθλον νὰ μᾶς μεταφέρῃ ἀπὸ τὴν Θεσσαλονίκην εἰς τὸν σταθμὸν τῆς Γουμενίτσης, τελευταῖον ὅριον τοῦ Μακεδονικοῦ μετώπου. Ἡ ἁμαξοστοιχία αὕτη ἐδικαιολόγει κατὰ τοῦτο μόνον τὴν ὀνομασίαν της, ὅτι ἐχρησιμοποίει ὡς κινητήριον δύναμιν τὸν ἀτμὸν καὶ ὅτι ἐκυλίετο ἐπὶ σιδηροτροχιῶν.

Κατὰ τὰ ἄλλα ἦτο μία κιβωτός, ὅπου ἄνθρωποι, κτήνη, τηλεβόλα, μυδραλλιοβόλα, πυρομαχικά, χειρουργεῖα, φορεῖα ἐσχημάτιζον ὁλόκληρον πολεμικὸν μέτωπον. Ὠχρὰ καί ἀμφίβολα ἐφαίνοντο τὰ πρῶτα ἄστρα εἰς τὸν οὐρανόν, ὅταν ἐγκατελείψαμεν τὴν Θεσσαλονίκην.

Ἐσπεύδομεν νὰ προλάβωμεν τὴν μάχην, ἡ ὁποία προωρίζετο νὰ στεφανώσῃ μὲ νέους κλώνους δάφνης τὴν ἀδάμαστον Ἑλληνικὴν λόγχην. Ἐφθάσαμεν κατὰ τὸ πρῶτον ἥμισυ τῆς πρωΐας εἰς Βοέμιτσαν, μικρὸν χωρίον κατάφυτον, ὅπως τὰ πλεῖστα τῶν Μακεδονικῶν. Ἡπλοῦτο ὑπὸ τὸν ἀνώνυμον λόφον, ὁ ὁποῖος σήμερον ἔχει τὴν τιμὴν/ νὰ φυλάττῃ τὰ ὀστᾶ τόσων ἡρώων. Πυκνὰ καὶ μαῦρα σύννεφα ἐκάλυπτον τὸν οὐρανόν. Ἡ ἀτμόσφαιρα ἦτο βαρεῖα, καταθλιπτική. Ὁ ἀὴρ ἐνέκλειε τὴν χαρακτηριστικὴν ἐκείνην ὀσμήν, ἡ ὁποία προηγεῖται τῆς θυέλλης. Ἡ βροντὴ ἀνεμειγνύετο με τὸν κρότον τῶν τηλεβόλων.

Ἡ μάχη, εἶχεν ἤδη ἀρχίσει.

Ἡ μικρὰ πλατεῖα τῆς Βοεμίτσης ἐστεγάζετο ὑπὸ πυκνὸν φύλλωμα πανυψήλων αἰωνοβίων δένδρων.

Εἰς τὰς σκολιὰς ὁδούς της ἡ κίνησις ἦτο καταπληκτική. Τὸ χωρίον ἐχρησίμευεν ὡς ἀκραῖος σταθμὸς τοῦ μετώπου. Καὶ εἶναι ἀρκετὸν τοῦτο διὰ νὰ ἐξηγήσῃ τὴν κίνησιν. Ἰατροὶ ἰδικοί μας καὶ σύμμαχοι, νοσοκόμοι, ἀδελφαὶ τοῦ ἐλέους μὲ τὴν πάλλευκον στολὴν καὶ τὴν κυανῆν καλύπτραν. Μεταγωγικὰ αὐτοκίνητα, φορητὰ χειρουργεῖα διήρχοντο μὲ ταχύτητα κινηματογραφικῆς ταινίας. Καὶ εἰς ὅλων τὰ πρόσωπα ἡ ἀγωνία, ὁ πυρετὸς τῆς εἰδήσεως, ἡ ἀδημονία διὰ τὴ ἔκβασιν τῆς μάχης ἀπετυποῦντο καθαρῶς.

Ἐπὶ τέλους τὸ πρῶτον αὐτοκίνητον ἐφάνη ἐρχόμενον. Τὸ τηλεβόλον δὲν ἠκούετο πλέον παρὰ κατὰ ἀραιὰ διαλείμματα.

Φαίνεται ὅτι τὸ ἔργον εἶχε τελειώσει. Ὅλοι ὅσοι εὑρισκόμεθα τὴν στιγμὴν ἐκείνην εἰς τὴν μικρὰν πλατεῖαν ἐσπεύσαμεν πρὸς τὸν ὁδηγὸν τοῦ αὐτοκινήτου.

– Λοιπόν;
Ἐκεῖνος, εἰς τοὺς ὀφθαλμοὺς τοῦ ὁποίου διετηρεῖτο ζωντανὴ ὁλόκληρος ἡ φρίκη τῶν δραμάτων, /τῶν ὁποίων πρὸ ὀλίγου ἦτο μάρτυς, ἀφῆκε μίαν μόνον λέξιν:

– Ἑνικήσαμεν.

Κατά τόν ἴδιον τρόπον εἶχεν ἀπαντήσει καὶ ὁ ἀρχαῖος Μαραθωνομάχος.

Ἐπροχώρησεν ἔπειτα πρὸς τὸ ὀπίσθιον μέρος τοῦ αὐτοκινήτου. Τὸ ἤνοιξε καὶ ἀφῆκε νὰ φανᾐ πρὸ τῶν ἐκπλήκτων ὀφθαλμῶν μας ἓν μικρὸν μέρος τοῦ φόρου, μὲ τὸν ὁποῖον εἴχομεν κερδίσει τὴν νίκην. Πέντε πτώματα ἀξιωματικῶν -ἔκειντο πλησίον ἀλλήλων. Ἡ κραυγὴ τοῦ θριάμβου, μὲ τὴν ὁποίαν ἤμεθα ἕτοιμοι νὰ χαιρετίσωμεν τὸ χαρμόσυνον ἄγγελμα, ἔμεινεν εἰς τὸ μέσον τοῦ λάρυγγός μας.

Μετὰ μίαν ὥραν διὰ τοῦ ἰδίου ἐκείνου αὐτοκινήτου ἔφθασα εἰς τὸ Μαῦρον Δένδρον ὅπου ἦτο ἡ ἕδρα τοῦ Στρατηγείου τοῦ Σώματος. Μόλις ἔφθασα, ἡ θύελλα εὑρίσκετο εἰς τὸ κορύφωμα τῆς μανίας της- καί ἡ μάχη εἶχε τελειώσει. Μόλις πρὸ ὀλίγου ἡ Μεραρχία Κρητῶν εἶχε καταλάβει καὶ τὸ τελευταῖον ἐχθρικὸν ὀχύρωμα. Ὁ ἐχθρὸς εἶχε συντριβᾐ καὶ κατεδιώκετο πλέον /ἀπὸ τὰ ἀραιὰ πυρὰ τοῦ πυροβολικοῦ. Ἡ νὺξ διῆλθε μὲ σφοδρὸν βομβαρδισμὸν τῶν ἐχθρικῶν θέσεων.

Τὴν ἑπομένην, κατὰ τὴν ἐπίσκεψίν μου εἰς τὰ νοσοκομεῖα, ἠδυνήθην νὰ ἀντιληφθῶ ἀκριβῶς διατὶ ἦτο ἀδύνατον νὰ νικηθῶμεν. Ἀξιωματικοὶ καὶ ὁπλῖται, οἱ ὁποῖοι ἔφερον περισσότερα τοῦ ἑνὸς τραύματα, ἐξηπλωμένοι εἰς τὰς κλίνας των, ἔλεγον μεταξύ των τὰς ἐντυπώσεις των ἐκ τῆς μάχης.

Συνεζήτουν περὶ τῆς μάχης ὡς περὶ συνήθους καθημερινοῦ στρατιωτικοῦ γυμνασίου. Καμμία ὑπερηφάνεια. Μὲ φωνήν,τὴν ὁποία ἐκράτει ὁ πόνος, διηγοῦντο ἁπλᾶ καὶ ταπεινὰ πῶς εἶχον ἐξορμήσει χθὲς ἀπὸ τὰς θέσεις των. Πολὺ πρὸ τῆς ἀνατολῆς τῆς ἡμέρας -εἶχον ὑπερπηδήσει σειρὰς ὁλοκλήρους συρματοπλεγμάτων. Εἶχον περιφρονήσει τὰ πυρὰ τοῦ ἐχθροῦ.

Εἶχον προχωρήσει σκορπίζοντες διὰ τῶν χειροβομβίδων τὸν θάνατον. Εἰς μία στιγμὴν εἶχον λησμονήσει ὅλα τὰ σοφὰ διδάγματα τῶ ἀρχηγῶν των καὶ εἶχον ἀναθέσει εἰς τὴν λόγχην τὴν νίκη.

Τὰ ὄρη καὶ οἱ λόφοι εἶχον ἀλλάξει σχῆμα μὲ τὴν θύελλαν τῶν ὀβίδων. Ἡ γῆ εἶχεν ἀνασκαφῆ. Καὶ ὁ Ἕλλην ὁπλίτης, ὁ ἀφανὴς καὶ ἔνδοξος οὗτος ἥρως, εἶχε περάσει διὰ μέσου τῆς κολάσεως τοῦ πυρὸς ἀπαθὴς καὶ ἀτάραχος, ὡς εἰς ἡμέραν παρατάξεως…

Εἶχε νικήσει τοὺς Βουλγάρους.

.

Σύμφωνα με μαρτυρία του Θεόδωρου Καμέση 95 ετών σήμερα, τα εφόδια των Γάλλων έφταναν στον τότε σταθμό Γουμενίτσης (σήμερα στο Πολύκαστρο), και από εκεί με το Ντεκοβίλι (τρενάκι μεταφοράς) έφταναν, μέσω Κοτζάντερε, στις προωθημένες θέσεις των Γάλλων. Οι σιδηροτροχιές του είχαν πλάτος εξήντα εκατοστών.  Από την περιοχή υπήρχαν πολλοί επιστρατευμένοι σε διάφορα πόστα, ενώ έντονα ήταν και τα οχυρωματικά έργα προστασίας  από το εχθρικό πυροβολικό και αεροπορία, διάσπαρτα στα γύρω χωράφια. Ο πατέρας του διετέλεσε διερμηνέας των Γάλλων. «Άκρατος» περιγράφεται ο ενθουσιασμός των Ελλήνων της περιοχής Παιονίας μετά την ανεπανάληπτη και ηρωική νίκη στη μάχη του Σκρα.  Ακόμη, περιγράφει την ύπαρξη απαγορευτικών σημάτων για την είσοδο στο τότε αεροδρόμιο της Γοργόπης, επάνω στο οποίο βρίσκεται σήμερα η οικία του και πολλών άλλων.

Από εκεί πέταξε στην αιωνιότητα και ο Λοχίας ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΡΑΛΛΗΣ:

Τον Οκτώβριο του 1917 στάλθηκε στη Γαλλία για τρίμηνη εκπαίδευση στην αεροπλοΐα. Στις αρχές του 1918 επέστρεψε στην Ελλάδα και αμέσως έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις στο Μακεδονικό Μέτωπο, έχοντας ως ορμητήριο το αεροδρόμιο της Γοργόπης, όπου ήταν η έδρα της 532ης Μοίρας, στην οποία υπηρετούσε.
Την άνοιξη του 1918 έλαβε μέρος στη μεγάλη μάχη του Σκρα, κατά την οποία διακρίθηκε για το θάρρος και την τόλμη του. Κατά την ημέρα της μεγάλης επιθέσεως στο Σκρα ο λοχίας Ράλλης επιβαίνοντας στο υπ. αριθ. AR 235 αεροσκάφος ως χειριστής, με παρατηρητή το Γάλλο ανθυπασπιστή Laillet, βρήκε ηρωικό θάνατο λόγω καταρρίψεως του αεροσκάφους του από τα πυκνά αντιαεροπορικά πυρά του εχθρού.
Από πληροφορίες αυτοπτών μαρτύρων προέκυψε ότι το αεροσκάφος του Αλέξανδρου Ράλλη πετούσε σε λίαν χαμηλό ύψος πάνω από τα εχθρικά χαρακώματα, τα οποία πυροβόλησε σφοδρά, αψηφώντας το ισχυρό αντιαεροπορικό πυρ του αντιπάλου. Η σορός του Ράλλη εναποτέθηκε στο κοιμητήριο Βοεμίτσας (Σσ: Ἀξιούπολις).

Η νικηφόρα Μάχη του Σκρα ντι Λέγκεν σε επίπεδο ηθικού είχε μεγάλη απήχηση στη διαιρεμένη στα δύο Ελλάδα και σε μικρογραφία της χώρας και στους κατοίκους της περιοχής Παιονίας. Βοήθησε στο να λησμονηθούν τα οξυμένα πολιτικά πάθη, να αναποληθούν οι πρόσφατοι νικηφόροι Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-13 και να αποκατασταθεί η ενότητα των Ελλήνων. Εξύψωσε ακόμη το φρόνημα και το ηθικό των ελληνικών δυνάμεων που πρόσφατα είχαν επιστρατευθεί και αναπτέρωσε το ηθικό τους, γιατί εντάχθηκαν σ’ ένα νικηφόρο ελληνικό στρατό. Ήταν η πρώτη και καθοριστική νικηφόρα μάχη του Ελληνικού Στρατού με τεράστια θετική απήχηση σ’ ολόκληρη την Ελλάδα –μετά την περίοδο του επάρατου διχασμού– γιατί εξυψώθηκε το φρόνημα και το ηθικό όχι μόνο του Στρατού, αλλά και του ελληνικού λαού και αυξήθηκε η διεθνής εκτίμηση για τη μαχητικότητα και τη γενναιότητά του. Τέλος, έδωσε ηθικό πολύ υψηλό σ’ όλο το Στρατό της Ανατολής, ώστε να προετοιμασθεί για τη διάσπαση του Μακεδονικού Μετώπου, λίγους μήνες αργότερα. Προετοίμασε το έδαφος για την επερχόμενη συνθήκη του Νεϊγύ για την ανταλλαγή πληθυσμών. Πολλοί ανέκτησαν τη χαμένη τους εθνική συνείδηση που είχαν αναγκαστεί να απολέσουν και ενώ είχαν αποφασίσει να φύγουν άλλαξαν γνώμη και αποδέχτηκαν την πραγματική τους εθνική υπόσταση και όχι εκείνη της εγκληματικής βουλγαρικής προπαγάνδας.

Ο Βενιζέλος περιέρχεται συχνά πυκνά των σταθμευμένων στρατευμάτων ελληνικών και μη στην περιοχή του Ίσβουρου για να ενισχύσει το ηθικό τους και αναπόφευκτα ενισχύει και το ηθικό των κατοίκων της περιοχής, οι οποίοι με κάθε μέσο αγωνιούν και επιζητούν να βοηθήσουν την εθνική προσπάθεια. Είναι κορυφαία εθνική υπόθεση η νίκη στα υψώματα του Σκρα, καθώς επιβεβαιώνεται για ακόμα μια φορά η πίστη στον ελληνισμό των κατοίκων της Παιονίας.

Νωρίτερα τα προηγούμενα χρόνια τα γαλλικά στρατεύματα της Αντάτ κατέκλυσαν την περιοχή και στάθμευσαν και στη Γουμένισσα. Το παλαιό διδακτήριο του Θάνου Ζελέγκου ορίστηκε να αποτελέσει το νοσοκομείο τους. Η αυθαιρεσία και η ανωτερότητα που επεδείκνυαν έναντι του ντόπιου πληθυσμού, είχε πολλές φορές και εκφάνσεις απόλυτης στρατιωτικής πειθαρχίας, καθώς σε περίοδο πολέμου παίρνονταν αποφάσεις επώδυνες. Έχει καταγραφεί περιστατικό εκτέλεσης από γαλλικό απόσπασμα Ελλήνων ντόπιων  το οποίο προήλθε από καθαρή παρεξήγηση, αλλά η αυστηρότητα που επεδείκνυαν ήταν παροιμιώδης. Παρόλα αυτά μετά τη νικηφόρα έκβαση της μάχης ο θαυμασμός των Γάλλων ήταν αμέριστος. 

Η επιτυχής και έγκαιρη κατάληψη των υψωμάτων Σκρα Ντι Λέγκεν και Πιτόν Ντενυντέ αποτέλεσε «την αρχήν του παντός» και όχι «την αρχήν του ημίσεος του παντός». Ήταν, μια καθαρά ελληνική νίκη, γιατί όλα τα τμήματα εφόδων ήταν ελληνικά. Η σημασία της Μάχης του Σκρα ήταν ιδιαίτερα καθοριστική, γιατί άνοιξε το νικηφόρο δρόμο για τη διάσπαση του Μακεδονικού Μετώπου, το Σεπτέμβριο του 1918 στην περιοχή Ντομπροπόλιε Σοκόλ Βέτερνικ, όπου οι ελληνικές δυνάμεις αποτέλεσαν το 34% των συμμαχικών και επέτρεψαν στην Ελλάδα να συμμετάσχει στις Συνθήκες του Νεϊγύ (27 Νοεμβρίου 1919) και των Σεβρών (10 Αυγούστου 1920).

Ο δάσκαλος Κωνσταντίνος Τόδης που υπηρέτησε στο Σκρα άκουσε μαρτυρίες από ντόπιους ότι για πολλά χρόνια μετέπειτα της μάχης οι κάτοικοι όλης της περιοχής της Παιονίας μάζευαν από το πεδίο της μάχης διάφορα υλικά . Οβίδες και κάλυκες για κατασκευή εργαλείων.  Ξύλα από τα αμπριά, συρματοπλέγματα και ότι άλλο μπορούσε να φανεί χρήσιμο. Μεταλαμπαδεύτηκε ο αχός της μάχης στην καθημερινότητα των κατοίκων. Βίωναν λεπτό προς λεπτό, μέρα με τη μέρα, χρόνο με το χρόνο τα απότοκα ενός ακόμη τρομακτικού τοκετού της ματαιόδοξης αλλοφροσύνης της ανθρωπότητας και της αναπάντεχης σύμπτωσης να είναι μάρτυρες της δαφνοστεφούς εξύψωσης του  Ελληνισμού στα ύψιστα των υψίστων. Φούσκωναν από περηφάνια, διαλαλούσαν την «πραμάτεια» του γένους, μεγάλωναν τα παιδιά τους «ταΐζοντας» τους τις εναπομείνασες αιωρούμενες στον ξερό μακεδονικό χειμώνα ψυχές των ηρωικών παλληκαριών.

Ελλάδα 2018. Έχει εκκινήσει η διαπραγμάτευση για την ονομασία του γειτονικού σλαβικού κρατιδίου. Ανακυκλώνεται ένας ανούσιος χαρακτηρισμός περί του «όρου» Μακεδονία. Θα είναι γεωγραφικός ο προσδιορισμός, εθνοτικός, ιστορικός ή εθνικής ταυτότητας ; Θα είναι γκόρνα, γούρνα, νέα, παλαιά, άνω, κάτω, εντός εκτός και επί ταυτά ή κάπως αλλιώς; Κοινή χρήση για όλους ή διπλή ονομασία;

Το Μακεδονία δεν είναι «όρος», ούτε θα μπορούσε ποτέ να είναι. Είναι λέξη. Και μάλιστα λέξη αιματοβαμμένη. Από πανωθέ της στάζει αίμα. Αίμα ελληνικό και ακριβό. Εμείς οι Έλληνες δεν είμαστε πλούσια χώρα. Έχουμε όμως κάτι πολύ ακριβό. Ανεκτίμητο. Το αίμα μας. Και δεν το πουλάμε σε κανέναν.

Κι όταν αποφασίζουμε να το χύσουμε, αυτό γίνεται με τους δικούς μας «όρους», στα δικά μας «όρη» και λαγκάδια, με «οριακές» για τον άνθρωπο συνθήκες, που τις ξεπερνούμε όποτε θέλουμε να ξεπεράσουμε τα «όριά» μας.

Οι ερινύες θα κραυγάζουν στον ύπνο των πρωταιτίων απαιτώντας άμεση αποκατάσταση της δικαιοσύνης.

Από τον Άδη θα αναδύονται με οιμωγές πόνου τα στρατεύματα των ψυχών των αγωνιστών της ελευθερίας της Μακεδονίας και θα αναζητούν απαντήσεις για την ανεπάρκεια των προσωρινών διαχειριστών.

Ο Ελευθέριος -της Ελλάδας- Βενιζέλος αποσβολωμένος αρχικά, οργισμένος μετέπειτα, θα επιπέσει με τη ρομφαία του ως κεραυνός εν μέσω εθνικής καταιγίδας επί των κεφαλών των παραχωρητών των εθνικών κεφαλαίων.          

Ας μείνουν λοιπόν στην άκρη οι αποτυχημένες προσπάθειες όλων όσοι επιθυμούν διακαώς μια συμβιβαστική λύση με … ασυμβίβαστους όρους.

Το αιματοβαμμένο ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ δεν παραχωρείται, δεν διαπραγματεύεται, δεν οριοθετείται.

Το φωνάζει κάθε γωνιά της μακεδονικής γης η οποία φιλοξενεί τα κορμιά των Ελλήνων αγωνιστών της ελευθερίας της.

Το φωνάζει το Σκρα.